هدف از ایمنی لیزر چیست؟
ایمنی لیزر مجموعه‌ای از دستورالعمل‌ها و استانداردهاست که با هدف محافظت از افراد در برابر خطرات احتمالی لیزر طراحی شده‌اند. این قوانین شامل طراحی، تولید، استفاده و نگهداری ایمن از دستگاه‌های لیزری هستند تا از آسیب به بافت‌های حساس مانند چشم و پوست جلوگیری شود.
خطرات اصلی مرتبط با سیستم‌های لیزری
- خطرات پرتوی لیزر: شامل تابش مستقیم، بازتاب مستقیم و بازتاب پراکنده
- خطرات الکتریکی و مکانیکی
- خطرات شیمیایی در محیط‌های صنعتی
آسیب‌های لیزر به چشم
چشم حساس‌ترین عضو در برابر تابش لیزر است. پرتوهای لیزر از عدسی عبور کرده و روی شبکیه متمرکز می‌شوند. افزایش جزئی دما می‌تواند باعث آسیب دائمی شود. لیزرهای مادون قرمز (IR) به دلیل نامرئی بودن بسیار خطرناک‌اند چون رفلکس پلک‌زدن فعال نمی‌شود.
انواع آسیب چشمی:
- آسیب حرارتی (سوختگی بافت)
- آسیب فوتوشیمیایی (مخصوصاً در UV و نور آبی)
تأثیر طول موج‌های مختلف:
| طول موج (nm) | نوع آسیب |
|---|---|
| 180–315 | التهاب قرنیه (Photokeratitis) |
| 315–400 | آب‌مروارید (UV-A) |
| 400–780 | سوختگی شبکیه (نور مرئی) |
| 780–1400 | سوختگی شبکیه / آب‌مروارید |
| 1400–1000000 | سوختگی قرنیه و صلبیه |
آسیب‌های لیزر به پوست
در معرض تابش مستقیم لیزر، پوست ممکن است دچار سوختگی، قرمزی یا تاول شود. پرتوهای UV، مرئی و مادون قرمز بسته به شدت و طول موج می‌توانند به پوست آسیب بزنند.
حداکثر تابش مجاز (MPE)
MPE یا Maximum Permissible Exposure حداکثر میزان تابش قابل‌تحمل بدون آسیب برای بافت‌های بدن است. این مقدار بر اساس طول موج و مدت تابش توسط استانداردها تعیین شده و پایه طراحی ایمنی لیزر محسوب می‌شود.
طبقه‌بندی ایمنی لیزرها
| کلاس | ویژگی | ایمنی |
|---|---|---|
| Class 1 | ایمن در تمام شرایط | بدون نیاز به حفاظت |
| Class 1M | ایمن مگر با تجهیزات بزرگنمایی | بدون عدسی ایمن است |
| Class 2 | نور مرئی، ایمن تا 0.25 ثانیه | خیره نشوید |
| Class 2M | مثل Class 2 ولی خطر با عدسی | نیاز به دقت دارد |
| Class 3R | اندکی بالاتر از MPE | احتمال آسیب چشمی |
| Class 3B | خطرناک برای چشم و پوست | عینک ایمنی اجباری |
| Class 4 | بسیار پرقدرت و خطرناک | حفاظت کامل الزامی |
نکات مهم ایمنی در کار با لیزر
- عدم نگاه مستقیم یا غیرمستقیم به پرتو
- استفاده از عینک ایمنی با OD مناسب
- ایزوله کردن محیط و نصب تابلوهای هشدار
- خارج کردن مواد قابل اشتعال از محل
- آموزش کامل کاربران قبل از استفاده
- استفاده از سیستم تخلیه دود در لیزرهای جراحی
- وجود کلید اضطراری برای قطع سریع دستگاه
سؤالات متداول درباره ایمنی لیزر
کدام کلاس لیزرها برای چشم خطرناک‌اند؟
کلاس‌های 3B و 4 بیشترین خطر را برای چشم دارند و استفاده از تجهیزات ایمنی در آن‌ها الزامی است.
آیا نور مادون قرمز خطرناک‌تر از نور مرئی است؟
بله، چون توسط چشم دیده نمی‌شود و خطر بدون آگاهی فرد اتفاق می‌افتد.
چگونه بفهمیم لیزری که استفاده می‌کنیم ایمن است؟
با توجه به کلاس لیزر و استانداردهای MPE باید نوع حفاظت لازم را بررسی کنید. وجود برچسب کلاس روی دستگاه الزامی است.